Auteur: Gert-Jan Kamphorst
De prijzen rijzen de pan uit. Maar als de vraag groot is (of zelfs groter dan de productiecapaciteit) dan zullen de leveranciers, fabrieken en handelaren de economische wetten volgen en gaan aftasten bij welke prijs de vraag weer gaat inzakken. Als wij blijven kopen, blijven de prijzen hoog.
Op zich hoeft een hoge prijs geen probleem te zijn als je goede waar voor je geld krijgt. Maar daaraan wil wel eens wat schorten. Ik wil het hier niet hebben over inferieure producten uit het nabije en verre Oosten die onder fantasievolle merknamen worden aangeboden en altijd te duur zijn. Nee, ik wil het nu hebben over de trekharmonica's van producenten en bouwers van naam, zowel binnen- als buitenlands.
Op het uiterlijk van de instrumenten is niets aan te merken, de constructie is in het algemeen goed en de kwaliteit van de tongen is bovengemiddeld
En toch zijn veel kopers niet zo tevreden als ze zouden willen zijn. Het instrument speelt 'zwaar', zo zegt de een en een ander klaagt er over dat het instrument niet lekker speelt als er een zachter klinkende passage moet worden gespeeld. En toen je het instrument aanschafte klonk het zo mooi en kon het zoveel geluid maken.
Ja, als je maar veel lucht langs de tongen jaagt (hard trekken en duwen), maakt alles wel geluid, zelfs een kast met een lekke balg. De balg speelt een heel belangrijke rol in de muzikaliteit van ons spel. Je bepaalt met de balgdruk hoe luid je speelt, het moet ook heel mooi zacht kunnen. En op dat punt komt naast de basiskwaliteit van de tongen een nog niet eerder genoemd aspect aan de orde. Dat is de afstelling van de tongen.
Het is buiten kijf dat een instrument goed gestemd moet zijn. Vals is niet leuk voor je zelf en als je samenspeelt met andere instrumenten is het ook wel prettig als dit onderdeel in orde is. Stemmen is echter maar de helft van de zaak. Het 'stellen' van de tongen is net zo belangrijk.
Wat we willen, is dat de tongen gaan spreken zodra we een knop indrukken. Ook nog met de minst mogelijke balgdruk. Soms moet een passage heel zacht en subtiel gespeeld kunnen worden.
Wanneer er een grote afstand is tussen de tong en het tongplaatje, kan er ongestraft een hoop lucht door het gat gaan voordat de luchtstroom sterk genoeg is om de tong in beweging en tot klinken te brengen. Druk maar eens een toets is en ga dan heel zachtjes met de balg duwen of trekken. Als de balg een stuk kan bewegen voordat de toon gaat klinken, dan zit je in deze situatie. Het hangt natuurlijk ook samen met je eigen speelstijl. Wie alleen maar heel hard wil spelen, mag nu de rest van het artikel gerust overslaan. Met geweld krijg je ook een dooie muis nog aan het piepen. Wanneer de tong helemaal in het tongplaatje zit, wordt het gat waar de lucht doorheen moet als het ware afgesloten. Dan hoor je niets en dat is dus ook niet de bedoeling (maar dit komt minder voor).
De kunst is (of is het kunde?) om de afstand van de tong tot het tongplaatje zo af te stellen dat de tong al gaat trillen (= geluid maken) bij de minste luchtstroom. In deze situatie blijft je instrument klinken ook bij snelle kleine balgwisselingen (heen en weren). Vergeet niet dat ook de baskant lucht gebruikt. Dat is zelfs een behoorlijke portie en dat betekent dat een groot deel van de balgdruk opgaat aan bassen en akkoorden en dat er daardoor al minder lucht overblijft voor de melodiekant. Een reden extra om aandacht te besteden aan de juiste en precieze afstelling van de tongen aan zowel melodie- als baskant. Ik heb gelezen dat bij een druk die gelijk staat aan 10 millimeter water de tongen over de gehele linie behoren aan te spreken. Bij goedkope instrumenten moet dat dan al bij 30 millimeter.
Tot mijn eigen ervaring behoort dat ik bijna de helft minder lucht nodig had na een goede stelbeurt bij een Nederlands top-instrument. Wie vraagt om zijn instrument te laten stemmen, krijgt in het algemeen waar voor zijn geld. Lekker hoor, een weer zuiver klinkend instrument, maar ondanks dat kan het nog steeds dezelfde speelproblemen geven als waarover we het eerder hadden. Vraag, als je de hier genoemde problemen ervaart, om aandacht voor het 'stellen' van de tongen. Wat mij zeer ergert, is dat ik de slordige afstelling van de tongen de laatste jaren vrijwel standaard aantref, zelfs bij instrumenten van midden- en topklasse (zowel geïmporteerd als bij productie door Nederlandse bouwers). Bij de prijzen die je voor de instrumenten moet betalen, vind ik dat ronduit schandalig. Je betaalt topprijzen terwijl er in feite een slordig product wordt geleverd. De handelaars mogen hiervoor niet de schuld geven aan de buitenlandse producent. De handelaars zijn verantwoordelijk voor het geleverde product en dus ook voor de correcte afstelling van de tongen. Dan gaan ze zelf maar aan de slag en ze kunnen de producenten dwingen om een beter product af te leveren.Eén instrumentbouwer gaf, desgevraagd, toe dat aan het afstellen van de tongen alleen aandacht wordt besteed wanneer de klant daar uitdrukkelijk naar vraagt. Ik ben van mening dat het juist afstellen van de tongen behoort tot het normale leveringsprogramma van bouwer en handelaar (tevens voor gebruikte kwaliteitsinstrumenten) ook als daarom niet uitdrukkelijk wordt gevraagd.Als koper en gebruiker moeten wij de garantie hebben dat het instrument dat wij aanschaffen voldoet aan de verwachtingen die wij eraan stellen.